Nunha conversa destas que ocorren sen previo aviso, no medio do bullicio dunha feira de cestería, entre xentes paseantes, entre xentes cesteando,...
Unha conversa destas que sen ánimo de amañar nada, sen obxetivo específico nen intención algunha, acontece sen máis, e de súpeto atópaste mergullado nunha fascinante visión, reflexión sobre a arte cestera consciente:
"...a pleita compónse por pequenos espartos úns apértanse (abrázanse) aos outros nun baile armónico onde van dando forma á pleita.
Cada esparto é collido con cariño é arropado polas mans acompañado por outros, collidos tamén de semellante forma, e xogan a xuntarse con certa sensualidade.
Unha caixiña feita con pleita, feita de apertas de espartos de espartos achegados, é un conxuntos de apertas onde a enerxía creada polo movemento ten un nome, e cando chamamos por ela acode a nós, de forma e con poder máxico."
Esta conversa voltou a min agora, sendo consciente realmente de que nunca se fora, mais nesta ocasión mirei esta similitude traballando as follas do millo.
Elas primeiro, individualmente, acollen no seu interior a todas as que están no corpo da cesta, e logo abrazándoas enrróscanse sobre sí mesmas dúas veces cun movemento de arrolo, como nunha aperta de mans, como nun bico onde os beizos fúndense nun mesmo. Folliña a folla, simples, delicadas, case que faltas de poder, convértense nesta fusión entre elas mesmas e o resto, nunha grande unidade onde todas son unha, onde unha son todas.
E como unha cousa leva a outra, cando me escoito dicir o de "retorcer follas de millo" lémbrome inevitablemente do meu primeiro contacto cesteiro con esta fibra:
Indo eu dar unha clase deste oficio, pero empregando palla, vimbios...en fin, do material non me lembro, iso sí, era un luns (dia que venera esquecidamente á lúa) subindo eu a esas terra chamadas co nome de Chandebrito, algo en min fíxome parar nunha tenda que durante anos miraba ao pasar por diante dela. Baixei do coche co pretexto de mercar algo de beber e ao entrar nela atopeime cunha desas tendas que xa non estan de moda, que son estéticamente, antiestéticas para este mundo moderno... pero a min trasladoume a outro universo. Unha anciá muller pasaba o rato tralo mostrador sen aparentemente facer algo, collín auga, sen moitas ganas (pois algo do que non falta por estas parroquias son fontes de fresca e pura auga sen tratamento algún) achegueime xunto a ela e despúxenme a pagar. Cando dándolle os cartos para saldar a deuda, algo misterioso chamou en min a atención, unha estantería que detrás dela estaba, a máis alta, a última, no fondo, varias pequenas pezas descansaban, recipientes dunha fibra impensable para min, lucían sen destacar, sobresaían sen sair, discretas pero cheas dunha maxia que en min penetrou... e preguntei... e para o meu abraio, ela de súpeto subiu as mans e mostroume que entre elas tiña unha como aquelas do estante, en presente proceso de elaboración...
-Isto? Isto non é nada, é por pasar o tempo. Dixo ela.
-E iso dalá enrriba? qué son?. Dixen eu, sentindo algo por dentro semellante a cando sabemos sen saber que algo fabuloso vai acontecer.
Baixando os cestos daquel escuro sitio, pezas de follaco de millo apareceron ante min, e como se un tesouro que oculto dende milenios aparecera de súpeto, quedei fascinado.
Propúxenlle quedar para que me ensinara tal sabedoría, mentres ela me ofrecía sen custo algún que levase cantos quixese. Aceptou sen importancia algunha por tal arte, pero cun sorriso entre pícaro e despreocupado á vez...
"A señora Olimpia, vive na súa casa-tenda, co mesmo nome que a ela puxénrolle, nome cheo de mitoloxía grega (O home que vive cos deuses, luminoso), un
deses sitios onde tanto podes entrar simplemente a falar sobre as cousas da
parroquia como a mercar comida, un sacho ou incluso tomarte algo para pasar o
rato cunha desas charlas sen motivo específico. Un deses sitios tan frecuentes
e necesarios antes, como a cestería que Olimpia aínda practica.
Aprendeu da súa nai,
quen “retorcía” a folla da cana para elaborar tanto rodos para sentarse e estar
quentiños enrriba da pedra, como grandes cestos para a roupa ou felpudos para limpar os
pés.
-A folla da cana pódese
apañar verde e logo deixala mouchar antes de usar, pero a millor folla era a
que mouchaba na propia cana, que no clima de antes era nas xiadas que caían a
partir do nadal, así contaba ela.
Pola sua avanzada idade, ela cambiou de follas, pois xa lle era complicado andar a recoller as follas que altas nacen na cana e comezou a aproveitar as follas do millo, ben esfollando as
espigas no campo ou ben cortando a cana do millo e unha vez estivada no alto do
ghalpón, collía según facía falta. E tamén cambiou de tipo de pezas, na vez de
felpudos comezou a facer pousa-tarteiras e na vez de cestos gandes para a
roupa, pequenos cestos con asa para recoller os ovos do ghaliñeiro, e sen asa
como pequenos froiteiros.
Da folla escolle a máis blanquiña, córtalle o cano e máis a punta e logo desfiaba en anchos máis estreitos... e así, con estes anaquiños, comeza e os transforma con esa máxia que a cestería domina.
Agora cos seus 81 anos que pronto serán 82 en xaneiro do 2017, pechará a súa tenda....entón pregúntolle ónde a podo visitar, pero ela cóntame que alí seguirá, a tenda é a súa casa e a súa casa é a tenda... e seguirá retorcendo ou máis ben creando o máxico poder que os abrazos poden construir, facendo vivir unha das cesterías máis esquecidas."
Esta xuntanza con Olimpia
aconteceu un sábado 26 de Novembro do 2016 en Fragoselo, Coruxo, na tenda do
seu mesmo nome, en compaña da súa filla, neta e dous bisnetos, que entre
follaco xogaban.
 |
| Peza que me fixo mentres me explicaba. |
Seis anos despois, hoxe, logo de moitas peripecias no mundo da cestería, logo de admirar e querer dominar outros materiais dos que me atraían os seus resultados de espectacular beleza, robusted e embergadura, tales como os feitos de longas varas de vimbio e salgueiro ou os de anchas láminas de madeira rachada, véxome facendo cestos, pezas, incluso demostracións e cursos deste humilde e despreciado material que logo de aproveitar as espigas é tirado ao campo ou estrado nas cortes.
Para a miña sorpresa o interese suscitado por esta fibra e técnica é maiúsculo: describir o proceso para unha revista adicada a esta arte, participar nuha feira referencia sobre a cestería, invitado pola directora dun museo da cultura das fibras vexetais, creación dunha exposición sobre o millo nun museo etnográfico, que para máis estupor pasou de ser temporal a quedar como permanente, ensinar esta arte a cesteiros que eu tiña como referentes...cousas todas que me fan reflexionar sobre a importancia do pequeno, a relevancia do discreto, a fortaleza do delicado, a beleza do esquecido.
